SRPSKA KNJIŽEVNOST 20. I 21. VEKA „UHVAĆENA“ U PROCESU KOMUNIKACIJE

Jelena V. Jovanović

Filozofski fakultet Univerziteta u Nišu

jelena.v.jovanovic@filfak.ni.ac.rs

Polazeći od danas opšteprihvaćene teze o književnosti kao komunikacionom činu, naše izlaganje predstaviće rezultate istraživanja tog procesa u dijahronijskom pregledu novije srpske književnosti. Tumačenje će se račvati u dva pravca, a osnovu će činiti pitanje istoričnosti književnog teksta uključujući problematizaciju pojma razvoja kao ključne odrednice grupe autora koja se bavi književnoistorijskom procesualnošću (Lešić 1985), uz istovremeno neprihvatanje krajnje konsekvence postsrukturalističkog zahteva o dekonstrukciji istorije (Bart 1986, de Man 1970, Vajt 2011, Valdes 1991).

U tako postavljen okvir uklopićemo komunikaciju srpske književnosti 20. i 21. veka sa širim društvenim kontekstom u kome dela nastaju, istovremeno i sama čineći pomenuti kontekst, ali i dijalog sa savremenim trenutkom u kome dolazi do pomeranja kriterijuma vrednosti i značenja književnog teksta. To dalje otvara pitanje univerzalnosti estetske vrednosti kao primarne u oblasti književnosti prolaženjem kroz specifično vrednovanje tzv. estetskih objekata u prostorno-vremenskom nizu (Mukaržovski 1948). U ovom segmentu istraživanja osvrnućemo se na pitanje osobenosti srpskih književnih perioda, pravaca, pokreta u izdvojenom vremenskom okviru, te problematizovati pitanje njihovih granica, unutrašnje dinamike i međusobne povezanosti. Posebna pažnja biće umerena na period srpske moderne, potom avangardne književne pokrete kao reakcije na prethodnu fazu, posleratni modernizam i niz specifičnih poetičkih pravaca u okviru savremene književnosti, sa svim protivurečnostima koje ove odrednice sobom nose – od naziva do književnih osobenosti.

Drugi, opsežniji pravac istraživanja pratiće književni proces/kontinuitet u dodiru sa drugim umetnostima, a koji uključuje jednim delom i tehnološki razvoj kao podsticaj za promenu poetičkih paradigmi srpske literature od početka dvadesetog veka. Jedno je pitanje transmedijalnosti (Herman 2004, Ryan 2005) koje ćemo posmatrati kroz određene tipove adaptacija književnih tekstova u različitim medijima (Hutcheon 2006, Abbott 2008): slikarstvu, muzici, pozorištu, filmu, radiju, internetu, a drugo se tiče promene prirode samih književnih tekstova pod uticajem pojedinih umetnosti (npr. vajarstva i muzike u srpskom parnaso-simbolizmu) kao i novih medija (npr. filma u okviru avangardnih pokreta), te danas govorimo o kino-stilu (Döblin 1913), montaži, kolažu u književnosti; filmovima od papira (Jović 2020), filmskim pesmama (Röhnert, 2007), radio-književnosti, vokovizuelu, audio-književnosti, internet-književnosti i sl. Ono što posebno zaokuplja pažnju jesu načini prenošenja i prijema književnih tekstova uslovljeni promenom medija. Teorijsku osnovu ovog dela istraživanja čine primarno segmenti kognitivne naratologije i intredisciplinarni metodološki modeli koji omogućavaju tumačenje odnosa pisane reči sa novim ali i rekreiranim posredovanjem književnog teksta.